Perimenopauze, overgang en menopauze: betekenis en leeftijd van begin
Veel vrouwen, vooral in de leeftijd van 40 en 50 jaar, zien op tegen de menopauze. Maar wat is eigenlijk de perimenopauze, hoe herken je dat je in de overgang zit en vanaf welke leeftijd kan dit überhaupt gebeuren? We zullen dit onderwerp verkennen met expert Liesbeth Gijsel.
Menopauze, perimenopauze, de overgang: wat betekent dit precies?
Liesbeth Gijsel is een wetenschapsjournalist met een focus op psychologie en hersenwetenschap. In 2021 lanceerde ze de podcast “Ongesteld”, over menstruatie. Daarnaast is ze auteur van het boek “F*ck de Menopauze”. Ze benadrukt dat er veel termen in omloop zijn die voor verwarring kunnen zorgen. Gijsel legt uit dat de menopauze één specifiek moment is, namelijk de dag van je laatste menstruatie. Aangezien je op dat moment niet weet dat het de laatste keer is, wordt de menopauze een jaar na de laatste menstruatie vastgesteld. De perimenopauze is de periode van de overgang waarin je de eerste effecten begint te merken van wisselende hormonen. Dit gebeurt dus vóór de menopauze, meestal rond de leeftijd van ongeveer 45 jaar.
Wanneer de perimenopauze of overgang begint, neemt de productie van oestrogeen en progesteron af, typische vrouwelijke hormonen. Dit gebeurt niet van de ene op de andere dag, maar verloopt geleidelijk. Het kan zelfs tien jaar duren voordat alles weer stabiel is. De perimenopauze begint ongeveer vijf à zes jaar voor de menopauze en stopt op de dag van de menopauze.
De termen perimenopauze en overgang kunnen soms door elkaar worden gebruikt, maar er is een belangrijk verschil. Gijsel geeft de voorkeur aan de term ‘de overgang’ omdat deze geen strikte definitie heeft. De perimenopauze stopt wanneer de menopauze zich aandient. Dit zou betekenen dat je vanaf dat moment geen klachten meer hebt, maar voor veel vrouwen is dat niet het geval. Sommigen hebben vijf jaar na de menopauze nog last van overgangsgerelateerde klachten.
‘Een beetje zoals de puberteit’
Gijsel vergelijkt de overgang met de puberteit, waarin hormoonniveaus ook sterk schommelen en het even duurt voordat alles stabiel is. Een van de manieren waarop vrouwen de overgang kunnen herkennen, is wanneer er veranderingen optreden in hun lichaam. Rond de leeftijd van 45 jaar ervaren vrouwen vaak de eerste tekenen van perimenopauze. Dit kan zich uiten in kortere of langere menstruaties, met kortere tussenpozen, heviger of juist minder hevige menstruaties. Sommige vrouwen ervaren zelfs dat ze twaalf dagen ongesteld zijn en twee weken later weer, terwijl dit eerder niet het geval was.
De hormonen dalen niet geleidelijk tijdens de overgang, maar kunnen juist pieken en dalen vertonen. Gijsel beschrijft dit als “een beetje zoals in de puberteit”. Ook in de aanloop naar de overgang kan het premenstrueel syndroom verergeren. Vlak voor de menstruatie kunnen vrouwen meer last hebben van hoofd-, buik- of rugpijn, gevoelige borsten of depressieve buien. Voor sommigen kan dit syndroom zelfs voor het eerst optreden of verergeren als ze er al last van hadden.
Naast symptomen die verband houden met de menstruatie, kunnen vrouwen in de overgang ook vage klachten ervaren. Dit kan variëren van slecht slapen en vermoeidheid tot meer hoofd- of spierpijn, veroorzaakt door de overgang, hoewel het verband niet altijd duidelijk is.
Op welke leeftijd begint de overgang en hoelang duurt deze?
Volgens Gijsel ervaren de meeste vrouwen de menopauze rond de leeftijd van 51 jaar. Een jaar daarvoor, rond hun 50ste, vindt de laatste menstruatie plaats. Opvliegers zijn een bekende klacht in de overgang en beginnen meestal in de laatste twee jaar voor de menopauze.
De overgang duurt gemiddeld vijf tot tien jaar. Niet alle vrouwen ervaren echter veel klachten; sommigen merken er nauwelijks iets van. Uit enquêtes blijkt dat gemiddeld twee op de tien vrouwen geen last hebben van de overgang, nog eens twee op de tien vrouwen ervaren ernstige klachten, terwijl de overige zes wel enige klachten hebben maar hier niet ernstig door worden belemmerd in hun dagelijks leven.
Vervroegde overgang
Er is ook een verschijnsel van de vervroegde overgang, waarbij de overgang al begint in de dertiger jaren of zelfs eerder en de menopauze vóór het 40ste levensjaar plaatsvindt. De oorzaak hiervan is niet altijd duidelijk, maar kan medisch zijn, bijvoorbeeld als een vrouw haar eierstokken heeft laten verwijderen of door een kankerbehandeling. Als de oorzaak echt medisch is, kan de overgang zeer plotseling optreden, van de ene op de andere dag.
Tips voor vrouwen in de overgang
Gijsel benadrukt het belang van hulp zoeken als je veel last hebt van de overgang. Ze vindt dat vrouwen niet moeten worden aangemoedigd om de overgang te doorstaan, aangezien deze aanzienlijke klachten kan veroorzaken. Er zijn veel manieren om deze klachten te verlichten. Hormoontherapie is een van de meest voor de hand liggende opties, vooral tegen opvliegers. Bij acht op de tien vrouwen blijkt hormoontherapie binnen twee tot drie weken effectief te zijn.
Gijsel wijst er echter op dat er contra-indicaties zijn voor hormoontherapie, zoals een verhoogd risico op hart- en vaatziekten. Daarnaast kan hormoontherapie een licht verhoogd risico op borstkanker met zich meebrengen.
Naast hormoontherapie zijn er ook zelfhulpmaatregelen die vrouwen kunnen proberen om klachten te verminderen. Stress is bijvoorbeeld een factor die alle overgangsklachten verergert, dus alles wat stress vermindert, kan helpen. Beweging, sport en yoga zijn bewezen effectief tegen opvliegers. Daarnaast kan het dieet van invloed zijn, aangezien voedingsmiddelen zoals koffie, alcohol, suikerrijke of pittige voeding opvliegers kunnen veroorzaken of verergeren.
Een manier om zelf te onderzoeken wat de invloed is van bepaalde factoren, is het bijhouden van een dagboek. Op deze manier kan worden nagegaan wat er gebeurde voordat klachten ontstonden, zoals een opvlieger. Het is ook essentieel om goed te slapen, aangezien slaaptekort stemmingswisselingen en prikkelbaarheid kan verergeren.
‘Dogma dat vrouwen zich niet moeten aanstellen’
Als je last hebt van de overgang, raadt Gijsel aan om zeker een bezoek te brengen aan de huisarts. Deze kan je doorverwijzen naar een overgangsconsulent of gynaecoloog, waarna gekeken kan worden naar voeding, stress en het eventueel nemen van supplementen.
Gijsel benadrukt dat het nog te vaak voorkomt dat vrouwen worden aangemoedigd om de overgang te doorstaan. Ze merkt echter op dat dit beeld in België aan het veranderen is, waar 20 procent van de vrouwen in de overgang hormoontherapie gebruikt. In Nederland ligt dit percentage lager. Ze vergelijkt de behandeling vaak met verdoving tijdens de bevalling: niet iedereen heeft het nodig, maar als je veel pijn hebt, is het fijn dat het beschikbaar is. Als hormoontherapie voor jou geen groot risico vormt en je ernstig lijdt onder je klachten, waarom zou je het dan niet proberen? Het idee dat vrouwen zich niet moeten aanstellen en de overgang er gewoon bij hoort, moet volgens Gijsel veranderen.